Rozwód – jakie niesie konsekwencje prawne?

Sprawy o rozwód obarczone są ogromnym ładunkiem emocjonalnym i niejednokrotnie bardzo trudno w toku sprawy rozwodowej racjonalnie postępować i znaleźć najbardziej optymalne rozwiązanie. Mnogość dostępnych rozstrzygnięć oraz nieostrych pojęć sprawia, że niejednokrotnie w sprawach rozwodowych wymagana jest rozległa i specjalistyczna wiedza.

W świetle obowiązujących przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego pożycie małżeńskie to całokształt więzi fizycznych, psychicznych i gospodarczych pomiędzy małżonkami, więzi emocjonalne łączące małżonków, współprzyczynianie się do zaspokajania wzajemnych potrzeb życiowych, współdecydowanie o wydatkach. W przypadku zupełnego i trwałego rozkładu pożycia, każdy z małżonków może żądać, aby sąd rozwiązał małżeństwo przez rozwód. O zupełnym rozkładzie pożycia przesądza ustanie łączących małżonków więzi: fizycznej - małżonkowie przestali ze sobą obcować cieleśnie, psychicznej - ustanie wzajemnej miłości, szacunku i akceptacji oraz gospodarczej - ustanie prowadzenia wspólnego gospodarstwa domowego. Wyjątkiem od powyżej opisanej sytuacji jest możliwość rozwiązania małżeństwa przez rozwód przy istnieniu więzi gospodarczej, bowiem jej występowanie może być wyłącznie przejawem sytuacji przejściowej i przymusowej.  Wspólne zamieszkiwanie nie musi wcale oznaczać, że więź gospodarcza została zachowana, ale stanowić może konsekwencję złej kondycji finansowej i braku możliwości oddzielnego zamieszkiwania. Przesłanka trwałości ustania poszczególnych więzi zostanie spełniona, gdy brak jest możliwości zespolenia małżonków we wszystkich przejawach życia małżeńskiego i stanowi to wyraz ich woli, a nie okoliczności od nich niezależnych.

Pomimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia istnieją przesłanki negatywne przy zaistnieniu których rozwód nie może zostać orzeczony. Taka sytuacja będzie mieć miejsce: jeżeli na skutek rozwodu miałoby ucierpieć dobro małoletniego dziecka, jeżeli rozwód byłby sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, jeżeli rozwodu żąda małżonek wyłącznie winny rozpadu pożycia, chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód albo że odmowa jego zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

W wyroku rozwodowym sąd orzeka nie tylko rozwód pomiędzy małżonkami, ale ma również obowiązek ustalenia czy i który z małżonków ponosi winę jego rozpadu. W wyroku orzekającym rozwód sąd ma trzy możliwości w przedmiocie orzekania o winie: może orzec o winie jednego lub obojga małżonków, ustalić, że małżonek lub małżonkowie nie ponoszą winy albo nie orzekać o winie na zgodne żądanie małżonków. W tym ostatnim przypadku następują skutki takie, jak gdyby żaden z małżonków nie ponosił winy. Kodeks rodzinny i opiekuńczy nie wprowadza ‘stosunkowego” rozdzielenia stopnia winy. Zatem choćby wina drugiego małżonka w doprowadzeniu do rozpadu pożycia była cięższa, każde zachowanie strony, zasługujące na negatywną ocenę implikować może uznaniem jej za współwinną. Wszystkie przesłanki podlegają ocenie sądu.

Ustalenie winy ma ogromną doniosłość dla innych rozstrzygnięć. Konsekwencją prawną rozstrzygnięcia o winie jest, w szczególności, możliwość ubiegania się o alimenty przez stronę niewinną rozpadu małżeństwa, gdy rozwód spowodował istotne pogorszenie jej sytuacji życiowej. Do zawinionych przyczyn rozkładu pożycia orzecznictwo zalicza m.in.: zdradę, alkoholizm i inne uzależnienia, postawę egocentryczną i ambicjonalną czy nawet zmianę religii. Zgodnie z orzecznictwem nie można jednak uznać za zawinioną przyczynę rozkładu pożycia opuszczenia mieszkania, które jest reakcją na niewłaściwą postawę jednego z małżonków. Jeśli chodzi o niezawinione przyczyny rozkładu pożycia, to zaliczyć do nich można: chorobę jednego z małżonków, bezpłodność czy też urojone pretensje co do niewierności i innego niewłaściwego zachowania jednego z małżonków, wywołane chorobą psychiczną.

Sąd w wyroku orzekającym rozwód rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem i może powierzyć jej wykonywanie obojgu bądź jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień, ograniczyć, zawiesić lub nawet pozbawić władzy rodzicielskiej jednego lub obojga rodziców. Sąd nie jest związany ustaleniami stron w zakresie władzy rodzicielskiej. Ponadto sąd okręgowy, właściwy dla rozpatrywania spraw o rozwód, pełni w takich sprawach rolę sądu rodzinnego i może m.in. orzec o umieszczeniu dziecka w pieczy zastępczej, gdy żaden z rodziców, w ocenie sądu, nie spełnia przesłanek do sprawowania władzy rodzicielskiej.

Sąd w wyroku orzekającym rozwód obowiązkowo ustala również kontakty rodzica z dzieckiem. Rozstrzygnięcie sądu może określać konkretne dni tygodnia lub wskazać w które dni w miesiącu będą się te kontakty odbywać, wskazując miejsce, czas ich trwania, godziny, a także ustalając jak będą one wyglądać w okresie świątecznym oraz ustalając kto może w nich uczestniczyć, a kto nie. W pozwie o rozwód wnosić można o zabezpieczenie kontaktów rodzica z dzieckiem do czasu zakończenia sprawy rozwodowej.

Sąd w wyroku orzekającym rozwód rozstrzyga także w jakiej wysokości każdy z małżonków ma obowiązek ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka. Już na etapie składania pozwu o rozwód można wnosić także o zabezpieczenie powództwa przez zobowiązanie małżonka do uiszczania określonej kwoty przez czas trwania postępowania.

Jeżeli małżonkowie nadal zamieszkują razem, sąd orzeka obligatoryjnie także o sposobie korzystania z zajmowanego mieszkania przez okres wspólnego zamieszkiwania rozwiedzionych małżonków, uwzględniając przede wszystkim dobro dziecka i małżonka, któremu sąd powierzył władzę rodzicielską. W sytuacjach konfliktowych, kiedy jeden z małżonków swoim rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie, sąd może nawet na żądanie drugiego z małżonków nakazać jego eksmisję.