Kto może zostać uznany za konsumenta?

Status konsumenta ma bardzo duże znaczenie dla sytuacji prawnej. Uznanie, że konkretna umowa ma konsumencki charakter automatycznie powoduje, że znajdą zastosowanie m.in. przepisy kodeksu cywilnego o niedozwolonych postanowieniach umownych (klauzule abuzywne), czy też ustawy o prawach konsumenta które przyznają także prawo do odstąpienia od umowy zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa.

Zgodnie z art. 22¹ kodeksu cywilnego: „Za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową”.

Po pierwsze, konsumentem może być jedynie osoba fizyczna. Osoby prawne jak spółki, czy też spółdzielnie lub stowarzyszenia  nie mogą mieć statusu konsumenta.

Po drugie, konsument musi dokonać z przedsiębiorcą, czyli osobą fizyczną lub prawną, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową, czynności prawnej. Najczęściej będzie to zawarcie umowy.

Po trzecie, czynność prawna nie może być bezpośrednio związana z działalnością gospodarczą lub zawodową osoby fizycznej. Oznacza to, że konsumentem może być osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą, o ile konkretna umowa nie jest związana z jej działalnością gospodarczą. Przykładowo osoba fizyczna, która prowadzi firmę budowlaną ma status konsumenta jeśli np. kupuje artykuły spożywcze w sklepie, czy też bierze kredyt na zakup nieruchomości mieszkaniowej. Ważnym jest aby konkretna umowa nie miała bezpośredniego związku z prowadzoną działalnością.

Należy pamiętać, że dla oceny czy umowa ma charakter konsumencki, znaczenie ma moment jej zawarcia, a nie późniejsza zmiana w sposobie wykonania umowy. Przykładowo jeżeli osoba kupiła lokal w celu zaspokojenia swoich potrzeb lokalowych, a po kilku latach zarejestrowała pod tym adresem działalność gospodarczą, to umowa sprzedaży lokalu nie straci konsumenckiego charakteru.

Warto zaznaczyć, że status konsumenta nie zależy od tego, czy osoba fizyczna ma wiedzę i umiejętności porównywalne do przedsiębiorcy. Przykładowo prawnik nie zostaje pozbawiony statusu konsumenta z tego powodu, że zna przepisy prawa. Księgowy czy też finansista korzysta z ochrony konsumenckiej, jeżeli zawarł umowę kredytu czy też lokaty inwestycyjnej.

Pewien problem przy ocenie statusu konsumenta może pojawić się jeżeli osoba fizyczna wykorzystuje zakupioną rzecz zarówno dla swojej działalności gospodarczej jak i osobistej. Przykładowo informatyk kupując sprzęt elektroniczny do swojego domu wie, że okazjonalnie będzie na nim pracował. Powyższe zagadnie zostało rozstrzygnięte przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Przykładowo w wyroku z dnia 25 stycznia 2018 r. o sygn. C‑498/16 zauważono:

„jedynie umowy zawarte poza zakresem jakiejkolwiek działalności lub poza jakimkolwiek celem gospodarczym [lub zawodowym] i niezależnie od nich, to jest zawarte jedynie w celu zaspokojenia własnych prywatnych potrzeb konsumpcyjnych osoby, są objęte zakresem szczególnego systemu przewidzianego w owym rozporządzeniu w dziedzinie ochrony konsumenta uznawanego za słabszą stronę umowy, natomiast tego rodzaju ochrona nie znajduje uzasadnienia w przypadku umów, których celem jest działalność gospodarcza [lub zawodowa]”.

Dlatego w przypadku umów o mieszanym, osobisto-gospodarczym charakterze w większości przypadków umowa nie będzie miała charakteru konsumenckiego. Jedynie wyjątkowo, jeżeli zawodowe przeznaczenie umowy będzie miało niewielki charakter możliwe będzie przyznanie statusu konsumenta.