Nowe prawo zobowiązań

Nowy rok przyniósł znaczące modyfikacje prawa  zobowiązań. Od pierwszego stycznia zmieniły się metody obliczania wysokości odsetek wynikających z umów, jak i odsetek za opóźnione płatności.

Zmiany, które za chwilę omówię zostały wprowadzone ustawą z dnia 9 października 2015 r.  o zmianie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw.

Zacznijmy od nowelizacji ustawy Kodeks cywilny (dalej kc).  Wprowadzono rozróżnienie wysokości odsetek ustawowych i odsetek za opóźnienie.

Zgodnie z październikową nowelizacją, wysokość odsetek ustawowych obliczana jest jako suma  stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 3,5 punktów procentowych (art. 359 § 2 kc).  Oczywiście zgodnie z zasadą swobody umów, strony  mogą w pewnym zakresie regulować wysokość odsetek. Przeszkodą dla swobodnego ustalania wysokości odsetek jest instytucja „odsetek maksymalnych”. Zgodnie z art. 359 § 2¹ kc, maksymalna wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej nie może w stosunku rocznym przekraczać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych. Na dzień sporządzenia niniejszego tekstu (18 stycznia 2016 r.)  odsetki maksymalne wynoszą 10 % w skali roku. 

Najbardziej istotna zmiana - instytucja odsetek za opóźnienie uregulowana została natomiast w art.  481 Kc. Dotychczas (do 1 stycznia 2016 r.)  wysokość odsetek za opóźnienie była równa z wysokością odsetek ustawowych, omówionych wyżej.  Ustawodawca jednak podjął decyzję o rozróżnieniu wysokości odsetek ustawowych (wskazanych w art. 359 Kc)   i odsetek za opóźnienie (art. 481 Kc)

Każdy, kto nie ureguluje swojego zobowiązania pieniężnego w terminie może być obciążony przez wierzyciela odsetkami za opóźnienie. Od początku 2016 r. odsetki za opóźnienie charakteryzują się wyższą wartością od odsetek ustawowych. Ustawodawca zdecydował się na takie uregulowanie, mając na celu zapewnienie większej ochrony stronie pozostającej w prawie. Myśl przyświecająca tej regulacji była następująca: większe potencjalne obciążenia skłonią zobowiązanego do regulowania należności w terminie.

Podsumowując, od 1 stycznia 2016 r. na podstawie Kodeksu cywilnego wyróżniamy :

1. Odsetki ustawowe:  stopa referencyjna NBP (na chwilę obecną 1.5 %) + 3.5 pkt procentowego.
2. Odsetki maksymalne: dwukrotność odsetek ustawowych (na chwilę obecną  2*5%).
3. Odsetki ustawowe za opóźnienie: stopa referencyjna NBP (na chwilę obecną 1.5%) + 5.5 pkt procentowego.
4. Odsetki maksymalne za opóźnienie: dwukrotność odsetek ustawowych za opóźnienie (na chwilę obecną 2*7%).

Należy jednak pamiętać o  jeszcze jednym rodzaju odsetek, będącym lex specialis w stosunku do uregulowań wynikających z  Kodeksu cywilnego.  Odsetki te znalazły podstawę prawną w przepisach ustawy z dnia 8 marca 2013 o terminach zapłaty w transakcjach handlowych. 

Wysokość odsetek na podstawie tej ustawy będzie miała zastosowanie tylko dla  transakcji handlowych,  w których stronami są:

1. przedsiębiorcy (w rozumieniu przepisów ustawy o swobodzie działalności gospodarczej);
2. podmioty prowadzące działalność rolniczą (wskazane w treści art. 3 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej);
3. podmioty wskazane w art. 3 ust. 1  ustawy Prawo zamówień publicznych;
4. osoby wykonujące wolny zawód;
5. oddziały i przedstawicielstwa przedsiębiorców zagranicznych;
6. zagraniczni przedsiębiorcy, o których mowa w art. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o zasadach prowadzenia na terytorium Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej działalności gospodarczej w zakresie drobnej wytwórczości przez zagraniczne osoby prawne i fizyczne, prowadzący przedsiębiorstwa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
7. przedsiębiorcy z państw członkowskich Unii Europejskiej, państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) - stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub Konfederacji Szwajcarskiej.

Poprzez transakcję handlową rozumie się umowę, w efekcie której ma dojść do odpłatnej dostawy towaru lub odpłatnego świadczenia usługi, jeżeli strony zawierają ją  w związku z wykonywaną działalnością. Do takich umów nie będą miały zastosowania przepisy omawianego art. 481 § 2 kc.

Jeśli umowa spełnia wskazane wyżej przesłanki, odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych będą równe sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i ośmiu punktów procentowych.  Strony mogą ustalić w umowie odsetki w innej wysokości, ale zgodnie z zasadą ogólną, ustalone odsetki nie mogą przekroczyć podwójnej wartości odsetek ustawowych. Omawiając kwestię odsetek naliczanych na podstawie ustawy o terminach płatności w transakcjach handlowych warto przypomnieć, że wierzycielowi z chwilą nabycia prawa do odsetek, oprócz samych odsetek przysługuje od dłużnika, bez wezwania, równowartość kwoty 40 euro przeliczonej na złote według średniego kursu euro ogłoszonego przez Narodowy Bank Polski ostatniego dnia roboczego miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym świadczenie pieniężne stało się wymagalne. Kwota ta ma stanowić niejako rekompensatę za koszty odzyskiwania należności.

Warto również wskazać, że Minister Sprawiedliwości ogłasza, w drodze obwieszczenia, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski", wysokość odsetek ustawowych, jak i odsetek ustawowych  za opóźnienie. Natomiast wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych publikowana jest w ten sam sposób, tyle że  przez Ministra właściwego do spraw gospodarki.