Rozwód. Podział majątku wspólnego

Sprawy związane z rozstrzygnięciem kwestii majątkowych koniecznych do uregulowania w wyniku rozwodu, są sprawami skomplikowanymi, czasochłonnymi oraz budzącymi wiele emocji, które najczęściej uniemożliwiają wypracowanie wspólnego stanowiska korzystnego dla obu stron. Niejednokrotnie jedyne realne rozstrzygnięcie pozostaje w gestii sądu. Warto zatem wiedzieć, które składniki majątkowe będą podlegać podziałowi i jakie kroki podjąć, celem zwieńczenia stanu niepewności.

Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa, obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich, stanowiące ich majątek wspólny. Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą natomiast do majątku osobistego każdego z małżonków.

Do majątku osobistego każdego z małżonków (vide art. 33 KRiO) należą:

1) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;

2) przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;

3) prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;

4) przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;

5) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;

6) przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;

7) wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;

8) przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;

9) prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;

10) przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Do majątku wspólnego (vide art. 31 § 1 KRiO) należą w szczególności:

1) pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków;

2) dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków;

3) środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków;

4) kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie.

Co do zasady oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym, chyba że w umowie majątkowej małżeńskiej postanowili inaczej. Podział zgromadzonego majątku może zostać dokonany w ramach postępowania rozwodowego, o ile nie spowoduje nadmiernej zwłoki w tym postępowaniu albo już po prawomocnym orzeczeniu rozwodu. Jeżeli nie uda się dojść do porozumienia i zawrzeć ugody, pozostaje ścieżka sądowa i wystąpienie z wnioskiem o podział majątku wspólnego. Wniosek taki należy złożyć w sądzie rejonowym właściwym ze względu na miejsce położenia majątku. We wniosku należy podać przedmioty i prawa podlegające podziałowi. Jeśli strony złożą zgodny projekt podziału, opłata sądowa wyniesie 300 zł, w braku zgodnego stanowiska kwota wniosku wzrośnie do 1 000 zł.

W przypadku wystąpienia zgodnych oświadczeń stron i dokonaniu podziału umownego, strony mogą ograniczyć podział tylko do części majątku wspólnego. Ponadto mogą przy ustalaniu wartości poszczególnych przedmiotów uwzględnić ich subiektywną wartość, a także dowolnie uzgodnić komu przypadną poszczególne przedmioty oraz samodzielnie ustalić wysokość i terminy ewentualnych spłat czy dopłat. Podział majątku na podstawie umowy stron jest najlepszym rozwiązaniem, prowadzącym do eliminacji kosztów sądowych oraz zaoszczędzenia czasu. Nie zawsze jednak takie rozwiązanie jest możliwe.

Gdy strony są skonfliktowane i nie są w stanie wypracować kompromisu, jedyną możliwą formą dokonania podziału majątku wspólnego pozostaje podział sądowy. Obejmuje on cały majątek wspólny, natomiast wartość przedmiotów wchodzących w jego skład, określana jest według kryteriów obiektywnych, tj. cen rynkowych. Podziału dokonuje się przede wszystkim przez podział fizyczny przedmiotów majątkowych wchodzących w skład majątku wspólnego. Sąd decyduje o wysokości i terminach ewentualnych spłat czy dopłat.

Prawo ustanawia domniemanie, że oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym (vide art. 43 § 1 KRiO). Z ważnych powodów jednak, każdy z małżonków może żądać innego ustalenia udziałów z uwzględnieniem stopnia, w którym przyczynił się do powstania tego majątku. W takim wypadku uwzględnia się także nakład osobistej pracy w wychowaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym (vide art. 43 § 2 KRiO).

Do nierównego podziału majątku dochodzi także wtedy, kiedy  jeden z małżonków rażąco i uporczywie w trakcie trwania małżeństwa nie przyczyniał się do jego powstania. Do takich sytuacji można tytułem przykładu wskazać sytuację, w której małżonek poprzez swoje nałogi nie pracował i nie ponosił kosztów utrzymania rodziny, trwoniąc majątek.

Poszczególne przedmioty wchodzące w skład majątku mogą zostać podzielone fizycznie pomiędzy małżonków - jeżeli podział rzeczy nie byłby sprzeczny z przepisami ustawy, społeczno - gospodarczym przeznaczeniem rzeczy lub nie pociągałby za sobą istotnej zmiany rzeczy lub zmniejszenia jej wartości. Przedmioty wchodzące w skład majątku mogą również zostać przyznane jednemu z małżonków po uiszczeniu spłaty bądź sprzedane, natomiast suma uzyskana z ich sprzedaży, podzielona proporcjonalnie w stosunku do przysługujących udziałów.

Niestety orzeczenie rozwodu nie jest jednoznaczne z rozdzieleniem zobowiązania byłych małżonków wobec banku. Po rozwodzie kredyt hipoteczny jest nadal zobowiązaniem solidarnym i spłata rat jest wspólnym obowiązkiem małżonków. Jeśli któreś z byłych małżonków zaprzestanie spłaty rat, bank będzie dochodził należności od każdego z osobna.

Przez wiele lat sądy ignorowały obciążenie nieruchomości kredytem. Dopiero Sąd Najwyższy orzeczeniem z dnia 21 stycznia 2010 r. przesądził, że wartość lokalu, będącego przedmiotem podziału w sprawie o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami, powinna być ustalona przy uwzględnieniu hipoteki obciążającej ten lokal (por. postanowienie SN z dnia 21 stycznia 2010 r., I CSK 205/09). Oznacza to, że sąd ustalając wysokość spłat na rzecz danego małżonka, przyznając własność nieruchomości drugiemu z nich, powinien wziąć pod uwagę wartość nieruchomości pomniejszoną o wartość kredytu. Sąd, dzieląc majątek byłych małżonków musi uwzględnić wysokość hipoteki obciążającej nieruchomość.

Zgodnie z przepisami sąd dzieli jedynie aktywa i nie dokonuje podziału pasywów stron, do których należy kredyt. Oznacza to, że sąd przyznając nieruchomość jednemu z małżonków, nie będzie rozstrzygał, który z byłych małżonków ma spłacać kredyt zaciągnięty na zakup czy też wybudowanie nieruchomości. Te kwestie będzie w dalszym ciągu regulowała umowa byłych małżonków z bankiem i to byli małżonkowie musieliby postarać się o wyłączenie jednego z nich z umowy kredytowej.