Jak odzyskać koszty zabezpieczenia opartego na nakazie zapłaty

Postępowanie nakazowe niewątpliwie stanowi wielkie udogodnienie dla osób chcących odzyskania swej wierzytelności na drodze sądowej. Jednym z profitów skorzystania z tej formy dochodzenia należności jest charakter nakazu zapłaty jako tytułu zabezpieczenia. Zgodnie bowiem z treścią art. 492 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego (KPC) nakaz taki stanowi z chwilą jego wydania tytuł zabezpieczenia, wykonalny bez nadawania mu klauzuli wykonalności. Wynika z tego, po pierwsze, iż samo uzyskanie nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym jest wystarczające do dokonania zabezpieczenia bez konieczności dokonywania dalszych czynności przed sądem rozpoznającym sprawę. Po wtóre, nie ma konieczności oczekiwania na uprawomocnienie się nakazu – czynności pozwanego, choćby w postaci złożenia zarzutów, nie unicestwiają zabezpieczającego przymiotu tego typu orzeczenia. Zabezpieczający charakter nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu nakazowym ma szczególnie duże znaczenie w sytuacjach, w których istnieje obawa, iż dłużnik, przeciwko któremu takie orzeczenie zostało skierowane, będzie dążył do ukrycia majątku w czasie gdy przedłużające się postępowanie sądowe po wniesieniu zarzutów uniemożliwi rychłe i skuteczne przeprowadzenie egzekucji.

Warto skupić się jednak na samej procedurze zabezpieczenia i jej finansowych skutkach dla uprawnionego – powoda, który uzyskał nakaz zapłaty. Toteż dalsze rozważania dotyczyć będą sytuacji uprawnionego z takiego właśnie tytułu. Samo wykonanie zabezpieczenia następuje w drodze egzekucji, a zatem za pośrednictwem komornika sądowego, przy odpowiednim stosowaniu przepisów o postępowaniu egzekucyjnym. Możliwe jest również uzyskanie wpisu hipoteki przymusowej do księgi wieczystej na podstawie art. 110 Ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Sposób zabezpieczenia uprawniony powinien wskazać we wniosku o dokonanie zabezpieczenia skierowanym do komornika sądowego. Jedną z czynności, jakiej dokonać może w tym postępowaniu organ egzekucyjny, jest choćby zabezpieczenie kwoty pieniężnej znajdującej się na rachunku bankowym obowiązanego.

Jak wskazano powyżej, postępowanie zabezpieczające wykonywane może być w drodze egzekucji, z czym wiążą się określone wydatki finansowe, podobnie jak w postępowaniu egzekucyjnym. Wnioskujący o dokonanie zabezpieczenia musi liczyć się z kosztami, na które składać się będą przede wszystkim opłata za wykonanie postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia (analogicznie nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu nakazowym) w wysokości 2% wartości roszczenia, jak również wydatki określone w art. 39 ust. 2 Ustawy o komornikach i egzekucji sądowej (UKSiE) np. koszty doręczenia korespondencji. Wskazane opłaty należy uiścić wraz ze złożonym wnioskiem o dokonanie zabezpieczenia lub na wezwanie komornika sądowego w terminie 7 dni od doręczenia tego wezwania. Ponadto, doliczyć do tego trzeba koszty zastępstwa prawnego w wypadku ustanowienia profesjonalnego pełnomocnika.

Co istotne, zgodnie z literalnym brzmieniem art. 45 ust.1 UKSiE, statuującym obowiązek uiszczenia opłaty od wniosku o dokonanie zabezpieczenia, opłata ta na etapie postępowania zabezpieczającego obciąża wierzyciela (uprawnionego). Postanowienie komornika sądowego o ustaleniu kosztów postępowania zabezpieczającego, wydawane wraz z jego zakończeniem, nie stanowi zatem samo przez się tytułu wykonawczego, dającego podstawę do przerzucenia tychże kosztów na obowiązanego – dłużnika. Organ egzekucyjny jest jedynie władny, a zarazem zobowiązany do pobrania zaliczki od wierzyciela, a także do rozliczenia kosztów postępowania zabezpieczającego. Rolą Komornika nie jest jednak definitywne obciążanie którejkolwiek ze stron opłatami, tak jak ma to miejsce w postępowaniu egzekucyjnym.

Powyższe nie oznacza bynajmniej, że uprawniony z nakazu zapłaty nie ma prawnych możliwości dochodzenia zwrotu poniesionych kosztów postępowania zabezpieczającego. Przedmiotową kwestię reguluje art. 745 KPC. Dopiero tenże przepis wskazuje, że organem właściwym do określenia podmiotu zobowiązanego do poniesienia kosztów postępowania zabezpieczającego jest sąd udzielający zabezpieczenia – wydający nakaz zapłaty. Zawężając wciąż rozważania do nakazu zapłaty z postępowania nakazowego jako podstawy zabezpieczenia, przedstawić należy dwie możliwe sytuacje uzyskania kosztów.

Po pierwsze, należy mieć na uwadze sytuację, w której wszczęto postępowanie o wykonanie zabezpieczenia, a od nakazu zapłaty wniesiono zarzuty. Pomimo tego, że ten rodzaj nakazu nie traci mocy na skutek samego zaskarżenia zarzutami, postępowanie toczy się nadal względem niego, a zatem nie można uznać postępowania za zakończone. Zastosowanie znajdzie wtedy art. 745 § 1 ab initio KPC, zgodnie z którym o kosztach postępowania zabezpieczającego sąd rozstrzyga w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie, a zatem w wyroku utrzymującym w mocy nakaz zapłaty lub go uchylającym i oddalającym powództwo.

Druga sytuacja wydaje się być o wiele mniej jednoznaczna na tle obowiązujących przepisów i zachodzi, gdy nakaz zapłaty uprawomocni się zanim koszty postępowania zabezpieczającego powstaną. Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia z dnia 22 września 1995 r. (III CZP 117/95, opubl. LEX)zastosowanie znajdzie przepis art. 745 § 1 in fine KPC, zgodnie z którym,o kosztach postępowania zabezpieczającego później powstałych rozstrzyga na wniosek strony sąd, który udzielił zabezpieczenia. Zasadne staje się pytanie – w jakim terminie i liczonym od którego momentu powód-uprawniony miałby taki wniosek złożyć? Odpowiedzi na to pytanie nie sposób wyinterpretować z literalnego brzmienia przepisów kodeksowych. Pomocne staje się znów orzecznictwo Sądu Najwyższego, który zastosował wykładnię celowościową stosując odpowiednio do przedstawionej sytuacji art. 745 § 2 KPC. Jakkolwiek za daleko idący uważa się tak wysunięty wniosek, Sąd Najwyższy w powołanej wcześniej uchwale jak i w innych orzeczeniach (vide uchwała SN z dnia 14 listopada 2012 r., III CZP 70/12, opubl. LEX)  przyjął, że wniosek wierzyciela powinien być złożony w ciągu dwóch tygodni, liczonych od dnia uprawomocnienia się postanowienia komornika ustalającego wysokość kosztów zabezpieczenia, poniesionych przez wierzyciela. Powyższe stanowisko jest w judykaturze ugruntowane, choć znaleźć można i opinie odmienne jak np. prezentowane przez  I. Gil, zgodnie z którym uprawniony po otrzymaniu postanowienia komornika ustalającego koszty postępowania zabezpieczającego powinien, w terminie siedmiu dni od jego doręczenia, wystąpić do sądu, który wydał nakaz zapłaty z wnioskiem o przywrócenie terminu do złożenia wniosku wraz z samym wnioskiem o zasądzenie kosztów postępowania zabezpieczającego (Kodeks postępowania cywilnego. [Red.] E. Marszałkowska-Krześ, Legalis)

Reasumując, uzyskanie kosztów postępowania zabezpieczającego opartego na nakazie zapłaty wydanym w postępowaniu nakazowym wymaga stosowania przepisów nie tylko Kodeksu postępowania cywilnego, ale również Ustawy o komornikach sądowych i egzekucji, a czasem także innych przepisów. Nadto, w poszczególnych przypadkach wystąpić mogą niejednolite sytuacje prawne, wobec których zastosować trzeba będzie różne przepisy. Ostatecznie, pamiętać też należy, że konstrukcja przepisów nie zawsze udziela jednoznacznej odpowiedzi, co do trybu rozstrzygnięcia w przedmiocie kosztów, a niezbędna okazuje się wiedza z zakresu orzecznictwa.