Konstruowanie pozwu. Co się zmieniło w 2016 roku?

2016 rok przyniósł dwie istotne zmiany w zakresie konstruowania najważniejszego pisma w postępowaniu sądowym jakim jest pozew. Mowa tu o dwóch nowelizacjach: po pierwsze Ustawie z dnia 10 września 2015 r. o zmianie niektórych ustaw w związku ze wspieraniem polubownych metod rozwiązywania sporów (Dz.U.2015 r.1565), a po drugie Ustawa z dnia 9 października 2015 r. o zmianie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.2015.1830). Obie zmiany mają moc obowiązującą począwszy od 1 stycznia 2016 r.

Pierwsza zmiana ma charakter stricte procesowy. Polega ona na dodaniu kolejnego warunku formalnego pozwu w  art. 187 ust 1 Kodeksu postępowania cywilnego polegającego na zawarciu w pozwie informacji, „czy strony podjęły próbę mediacji lub innego pozasądowego sposobu rozwiązania sporu, a w przypadku gdy takich prób nie podjęto, wyjaśnienie przyczyn ich niepodjęcia”. Celem zmiany jest popularyzacja polubownych form rozwiazywania sporów, w tym przede wszystkim mediacji. Instytucja ta nie stanowi novum w polskim procesie cywilnym i jest nieco zbliżona do obowiązującego jeszcze do 2012 r. art. 479¹² § 2 k.p.c. Funkcjonujące wówczas postępowanie gospodarcze przewidywało jako warunek formalny pozwu dołączenia doń odpisu reklamacji lub wezwania do dobrowolnego spełnienia żądania.

Abstrahując od założeń polskiego ustawodawcy i celu jakiemu ma przyświecać wskazana nowelizacja, omówić należy co zmiana ta oznacza w praktyce dla sporządzających pozwy. Bez wątpienia „informacja”, o której stanowi art. 187 ust 1 pkt 3 k.p.c. jest jego kolejnym warunkiem formalnym. Informacja ta przyjąć powinna formę oświadczenia składanego w pozwie, w którym powód stwierdza, czy do próby polubownego załatwienia sporu doszło czy też nie i z jakiego względu. Brak zawarcia takiego oświadczenia powinno zostać potraktowane przez sąd jako brak formalny pozwu, który należy uzupełnić na wezwanie sądu zgodnie z art. 130 § 1 k.p.c. Kodeks milczy jednak w kwestii, czy powyższą informację należy wspomóc dowodami, na wzór dawnego art. 479¹² § 2 k.p.c., czy też wystarczy samo oświadczenie. Zdaje się, że ze względu na ostrożność procesową, póki praktyka orzecznicza nie wykształciła jeszcze jednolitego stanowiska, zasadnym jest poprzeć omawiane oświadczenie stosownym dowodem z dokumentu. Za taki uznać można wezwanie do zapłaty. Dyskusyjne jest czy standardowa treść takiego wezwania jest wystarczająca do stwierdzenia, że powód podjął próbę polubownego rozwiązania sporu. Ostrożność procesowa po raz kolejny nakazywałaby tu na wskazanie, iż wezwanie to dokonywane jest w trybie art. 187 ust 1 pkt 3 k.p.c., a powód oprócz wezwania do zapłaty konkretnej kwoty, wzywa również do przedstawienia propozycji polubownego załatwienia sprawy. Powyższe dowody uznać należy za istotne nie tyle przez pryzmat braków formalnych pozwu, ile przez dalsze czynności sądu w zakresie kierowania stron do postępowania mediacyjnego.

W wielu, jeśli nie w większości spraw, powyższe działania będą mieć charakter czysto kurtuazyjny, dokonywany jedynie w celu zadośćuczynienia wymaganiom ustawowym przewidzianym w art. 187 k.p.c. Nie można jednak wykluczyć, iż zespół zmian wprowadzonych ww. nowelizacją doprowadzi w drodze ewolucyjnej do zwiększenia świadomości uczestników obrotu prawnego o możliwości mediacji i jej zbliżonych metodach.

Kolejna zmiana, nie mniej istotna z punktu widzenia konstruowania żądania pozwu, dotyczy zmiany Kodeksu cywilnego i ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych. Gruntownej reformie poddane zostały odsetki, nie tylko, co do ich wysokości ale przede wszystkim co do ich większej różnorodności. Obecnie ustawa wyróżnia odsetki ustawowe, odsetki maksymalne, odsetki ustawowe za opóźnienie oraz odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych. Liczne opracowania zajmowały się już omówieniem stosowania powyższych w poszczególnych stanach faktycznych, stąd niniejszym ograniczę się jedynie do omówienia praktycznego wpływu nowelizacji w powyższym zakresie na kwestię formułowania żądania pozwu.

W pierwszej kolejności przytoczyć należy art. 56 ustawy nowelizującej, który stanowi, iż do odsetek należnych za okres kończący się przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy stosuje się przepisy dotychczasowe. Wiele wątpliwości budzić może aspekt żądania pozwu w zakresie należnych odsetek. Należy sobie postawić pytania: Czy powód zobowiązany jest do wskazania jakiego rodzaju odsetek żąda od pozwanego? Oraz: czy sąd uprawniony jest do decydowania z urzędu jaki rodzaj odsetek zastosować, gdy powyższe nie zostało sprecyzowane przez powoda? Bez wątpienia na powodzie ciąży obowiązek precyzyjnego wskazania czego się domaga. Jaki jednak będzie skutek żądania postawionego w pozwie wniesionym po dniu 31 grudnia 2015 r. o treści np. „wraz z odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty”? Zdaje się, że sąd rozpoznający sprawę, który działałby w oparciu o literalne brzmienie przepisów zobowiązany byłby zastosować „nominalne” odsetki ustawowe określone w art. 359 § 2 k.c. Zastosowanie tych odsetek mijałoby się jednak z ich funkcją – mają one bowiem charakter odsetek kapitałowych, jako wynagrodzenie za korzystanie z cudzego kapitału. Ponadto są niższe od odsetek za opóźnienie (7%) i wynoszą 5%.  Stąd niewykluczonym jest że sądy przyjmą funkcjonalną wykładnię żądania pozwu i wskazane w nim „odsetki ustawowe” traktować będą jako odsetki ustawowe za opóźnienie zgodnie z ich funkcją przypisaną w art. 481 § 2 k.c. Jeszcze innym zagadnieniem jest, czy powód, któremu przysługują odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych (9,5%), a który nie wskaże, czy żąda właśnie tych wyższych odsetek, może oczekiwać, iż sąd zasądzi je z urzędu. Wydaje się, że to na powodzie spoczywa ciężar wskazania, że domaga się zasądzenia odsetek w wyższej wysokości, szczególnie mając na uwadze, iż jest to podmiot profesjonalny. Art. 6-8 Ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych stanowią bowiem, iż „wierzycielowi przysługują” odsetki, co nie oznacza per se, że sąd zobligowany jest do zasądzenia odsetek w wysokości, której wprost powód nie żądał.

Jak widać, nowelizacja w zakresie odsetek może generować wiele wątpliwości interpretacyjnych zarówno dla sporządzającego pozew jak i dla sądu rozpoznającego sprawę. W celu ich zniwelowania, należałoby używać formuły żądania pozwu, która będzie maksymalnie oczywista i czytelna jak np.: „wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 1 grudnia 2015 r. do dnia 31 grudnia 2015 r., a także odsetkami ustawowymi za opóźnienie/ odsetkami ustawowymi za opóźnienie w transakcjach handlowych od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty”.

Reasumując, obie nowelizacje mogą powodować liczne wątpliwości interpretacyjne. Można spodziewać się niejednolitego orzecznictwa zarówno w zakresie składania oświadczeń w trybie art. 187 §1 1 pkt 3, jak również w zakresie żądania odsetek po 1 stycznia 2016 r. W celu uniknięcia negatywnych skutków procesowych za zasadne uznać należy zarówno wykazywanie dowodami, iż do polubownej próby rozwiązania sporu doszło, jak również precyzyjne określanie okresów odsetkowych wraz ze wskazaniem nazwy żądanych odsetek.