Możliwość przyjmowania płatności tylko w formie bezgotówkowej.

[Aktualizacja tego artykułu dostępna tutaj: https://sgp.pl/blog/mozliwosc-przyjmowania-platnosci-tylko-w-formie-bezgotowkowej-0 ] Trwająca epidemia koronawirusa wpływa na życie każdego z nas. Dziś na blogu eksperckim kancelarii Siwek Gaczyński & Partners odpowiadamy na pytanie, czy sprzedawca może odmówić przyjęcia płatności w gotówce i zażądać zapłaty kartą. Takie działanie wydaje się uzasadnione, jeśli weźmiemy pod uwagę panującą epidemię, jednak czy jest zgodne z prawem?

W pierwszej kolejności należy zaznaczyć, że dokonując nawet najprostszych zakupów w sklepie, zawieramy umowę sprzedaży, która została uregulowana w przepisach Kodeksu cywilnego. W tym kontekście należy zwrócić uwagę na regulację art. 353¹ Kodeksu cywilnego, który statuuje zasadę swobody umów, zgodnie z którą  strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Sposób płatności to jedna z części składowych umowy sprzedaży, którą strony mogą kształtować zgodnie z własnym uznaniem. Jeśli strony umówiły się na płatność za pomocą karty płatniczej, to zapłata powinna zostać dokonana  w takiej – umówionej – formie.

Powyższe należy skonfrontować z art. 31 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim, który stanowi, że znakami pieniężnymi Rzeczypospolitej Polskiej są banknoty i monety opiewające na złote i grosze. Znaki pieniężne emitowane przez NBP są prawnymi środkami płatniczymi na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej (art. 32 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim). Skutkiem powołanych przepisów jest przypisanie znakom pieniężnym emitowanym przez NBP moc umarzania zobowiązań pieniężnych o charakterze przymusowym, co w konsekwencji statuuje obowiązek przyjmowania pieniędzy jako prawnego środka płatniczego (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 14 lutego 2002 r. w sprawie o sygn. akt III CZP 81/01, LEX). Należy również wskazać, że ustawa z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych wprowadza obrót innymi środkami płatniczymi (kartami), jednak nie wyłącza to cytowanych przepisów ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim.

Mając na uwadze powyższe, można rozważać, czy sprzedawca odmawiając przyjęcia zapłaty w gotówce naraża się na odpowiedzialność z art. 135 Kodeksu wykroczeń, zgodnie z którym kto zajmując się sprzedażą towarów w przedsiębiorstwie handlu detalicznego lub w przedsiębiorstwie gastronomicznym, ukrywa przed nabywcą towar przeznaczony do sprzedaży lub umyślnie bez uzasadnionej przyczyny odmawia sprzedaży takiego towaru, podlega karze grzywny.

Kancelaria SGP uznaje za uzasadnione stanowisko, że przepisy Kodeksu cywilnego (w szczególności art. 353¹) zezwalają na ograniczenie sposobu płatności pod warunkiem uprzedniego  poinformowania klienta o płatności tylko kartą przez umieszczenie ogłoszenia w sposób widoczny dla każdego klienta. Rekomendujemy także w tych okolicznościach, w których jest to możliwe, żeby bezpośrednio przed transakcją sprzedawca informował, że płatność może nastąpić tylko kartą (można również umieścić dodatkowe ogłoszenie przy kasie).

Kancelaria SGP wystąpiła do Narodowego Banku Polskiego i Ministerstwa Finansów o zajęcie stanowiska w przedmiotowej sprawie. W  wystosowanym zapytaniu powołaliśmy się na wskazane wyżej przepisy ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim oraz Kodeksu cywilnego.

Narodowy Bank Polski udzielił odpowiedzi na nasze zapytanie w dniu 25 marca 2020 r. Zgodnie ze stanowiskiem NBP, sprzedawca powinien umieścić w swojej placówce widoczną informację, iż nie przyjmuje płatności w formie gotówkowej, z którą klient będzie mógł się zapoznać przed dokonaniem zakupu. W stanowisku NBP zostało wskazane, iż oferta sprzedawcy nie będzie w takiej sytuacji skierowana do ogółu, a zamieszczenie wskazanej wyżej informacji, nie narazi placówki handlowej na zarzut nieuzasadnionej odmowy sprzedaży towaru.

Powyższe stanowisko NBP jednoznacznie rozstrzyga istniejące wątpliwości. Jeśli więc zastanawiacie się nad wyłączeniem możliwości płatności gotówką w Waszych placówkach handlowych, to możecie to zrobić zgodnie z najnowszym stanowiskiem NBP przy zachowaniu omówionych powyżej warunków.

Pismem z dnia 4 maja 2020 r. Ministerstwo Finansów udzieliło odpowiedzi na nasze zapytanie. Wskazano w nim, iż ze względu na panującą epidemię, Ministerstwo Zdrowia oraz Ministerstwo Rozwoju rekomendują płatności bezstykowe kartą lub telefonem, gdyż wirus SARS-CoV-2 może utrzymywać się na banknotach lub monetach nawet przez kilka dni. W swoim piśmie Ministerstwo Finansów odwołało się również do stanowiska Narodowego Banku Polskiego z dnia 10 kwietnia 2020 r., w którym zostało wskazane, że wyłączenie zapłaty gotówką jest możliwe po spełnieniu szczególnych wymogów prawnych.

Naszym zdaniem wymogi, o których mowa powyżej, zostają spełnione, gdy ograniczenie sposobu płatności następuje poprzez uprzednie poinformowanie klienta o płatności tylko kartą przez umieszczenie ogłoszenia w sposób widoczny dla każdego klienta.

Powyższe jest zgodne ze stanowiskiem Narodowego Banku Polskiego, które Kancelaria SGP otrzymała w dniu 25 marca 2020 r. We wspominanym stanowisku NBP zostało wskazane, iż oferta sprzedawcy nie będzie w takiej sytuacji skierowana do ogółu, a zamieszczenie stosownej informacji, nie narazi placówki handlowej na zarzut nieuzasadnionej odmowy sprzedaży towaru.

W swoim stanowisku Ministerstwo Finansów odwołało się również do przytoczonego przez nas art. 353¹ Kodeksu cywilnego, który statuuje zasadę swobody umów. Wskazano, iż druga strona czyli konsument lub inny przedsiębiorca musi być wcześniej poinformowany na jakich zasadach dana osoba świadczy usługi. W konsekwencji należy jeszcze raz podkreślić, iż ograniczenie sposobu płatności jest możliwe pod warunkiem uprzedniego  poinformowania klienta o płatności tylko kartą przez umieszczenie ogłoszenia w sposób widoczny dla każdego klienta.