Upadłość konsumencka członków zarządu spółki kapitałowej

Zliberalizowane od początku 2016 r. przepisy dotyczące upadłości konsumenckiej pozwalają na oddłużenie dłużnika, nie wymagając od niego nawet posiadania środków na pokrycie kosztów postępowania (może je bowiem przejąć na siebie Skarb Państwa). Dlatego też jest to bardzo korzystne rozwiązanie, z którego coraz chętniej korzystają dłużnicy. Złagodzone regulacje dotyczące upadłości konsumenckiej przyczyniły się do znacznego wzrostu liczby ogłaszanych upadłości konsumenckich – w 2016 r. w Monitorze Sądowym i Gospodarczym ogłoszono o 4434 upadłościach konsumenckich, a do 30 czerwca 2017 r. ogłoszono już 2778 takich upadłości.

Przesłanki ogłoszenia upadłości konsumenckiej przez członków zarządu spółki kapitałowej

Wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej może złożyć zarówno obecny, jak i były członek zarządu spółki z o.o. lub spółki akcyjnej po spełnieniu określonych w Prawie upadłościowym przesłanek. Posiadanie udziałów w spółce z o.o. lub akcji w spółce akcyjnej również nie stoi na przeszkodzie złożeniu wniosku o ogłoszenie takiej upadłości, gdyż wspólnik lub akcjonariusz z samego tylko faktu posiadania udziałów lub akcji w spółce nie nabywa statusu przedsiębiorcy.

Byli lub obecni członkowie zarządu mogą skorzystać z upadłości konsumenckiej pod warunkiem, że nie będą sami prowadzić działalności gospodarczej, jeżeli bowiem ją prowadzą – zastosowanie do nich będą miały ogólne przepisy o upadłości przedsiębiorców, mniej korzystne z punktu widzenia samego dłużnika. Wystarczy jednak zamknąć prowadzoną działalność gospodarczą, by już następnego dnia móc złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej. Upadłość konsumencka obejmie wtedy także długi zaciągnięte przez dłużnika w ramach prowadzonej, ale już zakończonej działalności gospodarczej.

Podstawowym atutem upadłości konsumenckiej jest fakt, że w przeciwieństwie do postępowania upadłościowego przedsiębiorców, ustawodawca w przypadku konsumentów kładzie nacisk na ich oddłużenie, zaś kwestię ewentualnego zaspokojenia wierzycieli pozostawia mimo wszystko na drugim planie. Podstawowym celem upadłości konsumenckiej jest więc zawsze oddłużenie dłużnika-konsumenta i zapewnienie mu nowego, „czystego” startu.

Tak, jak przy upadłości przedsiębiorców, również w przypadku upadłości konsumenckiej konieczne jest zaistnienie przesłanki niewypłacalności – dłużnik musi być opóźniony w wykonywaniu swoich zobowiązań pieniężnych co najmniej o trzy miesiące. Pamiętać należy także, że dłużnik musi mieć zaległości przynajmniej wobec dwóch wierzycieli (a nie dwie zaległości wobec jednego wierzyciela). Nie ma przy tym znaczenia wysokość tych zobowiązań ani też fakt, czy są to zobowiązania publicznoprawne (np. podatkowe) czy też prywatnoprawne (np.  kredyt czy pożyczka).

Negatywna przesłanka ogłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej

Choć jednak przesłanki ogłoszenia upadłości konsumenckiej zostały znacznie złagodzone, to w art. 491⁴ ust. 2 pkt 3 Prawa upadłościowego ustawodawca wprowadził przesłankę oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej. Zgodnie z tym artykułem, sąd oddali wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli w okresie dziesięciu lat przed złożeniem wniosku, dłużnik, mając taki obowiązek, wbrew przepisom ustawy nie zgłosił w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości. Przepis ten będzie miał więc szczególne zastosowanie w przypadku byłych lub obecnych członków zarządu spółek kapitałowych, którzy chcieliby skorzystać z możliwości oddłużenia w drodze ogłoszenia upadłości konsumenckiej.

Członkowie zarządu sp. z o.o. lub spółki akcyjnej muszą więc bardzo rygorystycznie pilnować, aby w przypadku zaistnienia przesłanek upadłości spółki, w której pełnią funkcję członków zarządu, zgłosić w odpowiednim terminie wniosek o upadłość tej spółki. Pozwoli im to w przyszłości na złożenie wniosku o ogłoszenie własnej upadłości konsumenckiej. Należy pamiętać, że wystarczy samo złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości spółki – wniosek może nawet zostać oddalony ze względu na to,  że spółka nie posiada środków na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego. W takiej jednak sytuacji, w przypadku terminowego złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości Spółki (wniosek nie może jednak zostać odrzucony ze względu na braki formalne) członkowie zarządu nie tylko uchronią się przed odpowiedzialnością z art. 299 § 1 k.s.h., a więc od odpowiedzialności subsydiarnej za zobowiązania samej spółki, ale będą także uprawnieni do złożenia wniosku o ogłoszenie własnej upadłości – a więc upadłości konsumenckiej.

Wspomniana przesłanka negatywna ogłoszenia upadłości konsumenckiej nie dotyczy jednak managerów czy dyrektorów spółki, którzy prowadzili sprawy firmy nie należąc do jej zarządu. Z samego bowiem faktu pełnienia funkcji zarządczej nie wynika prawny obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki kapitałowej, a tylko niedopełnienie prawnego obowiązku złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki może stanowić przeszkodę na drodze do ogłoszenia upadłości konsumenckiej osoby, która takiego wniosku nie zgłosiła. Obowiązek taki, oprócz członków zarządu, mają już jednak także likwidatorzy osób prawnych oraz spółki partnerskiej, komandytowej i komandytowo-akcyjnej, a także kurator osoby prawnej wpisanej do Krajowego Rejestru Sądowego.

Przy czym pamiętać należy, że ze względu na szereg korzyści, które niesie ze sobą upadłość konsumencka, przepisy prawa upadłościowego przewidują także szereg innych wymogów, które każdorazowo należy spełnić, żeby możliwe było ogłoszenie upadłości konsumenckiej. Art. 491⁴ ust. 2 Prawa Upadłościowego stanowi bowiem, że Sąd oddali wniosek o ogłoszenie upadłości, również wtedy, jeżeli w okresie dziesięciu lat przed dniem zgłoszenia wniosku umorzono poprzednie postępowanie w przedmiocie upadłości konsumenckiej z przyczyn innych niż na wniosek dłużnika, jeżeli ustalony dla dłużnika plan spłaty wierzycieli uchylono ze względu na niewykonywanie przez upadłego obowiązków określonych w planie spłaty wierzycieli lub też jeżeli czynność prawna dłużnika została prawomocnie uznana za dokonaną z pokrzywdzeniem wierzycieli.

Możliwość powołania się na względy słuszności lub względy humanitarne

Jednakże nawet, jeżeli członek zarządu nie złoży w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości spółki lub też dojdzie do spełnienia pozostałych negatywnych przesłanek z art. 491⁴ ust. 2 Prawa Upadłościowego, nie pozbawia go to całkowicie możliwości wnioskowania o ogłoszenie upadłości konsumenckiej. Sąd może bowiem w takiej sytuacji skorzystać z klauzuli słuszności. Zgodnie bowiem z art. 491⁴ ust. 2 Prawa Upadłościowego, Sąd może ogłosić upadłość obecnego lub byłego członka zarządu, pomimo tego, że dłużnik, mając taki obowiązek nie zgłosił w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości, jeżeli jest to uzasadnione względami słuszności lub względami humanitarnymi.

Pojęcia „względów słuszności” lub „względów humanitarnych” są pojęciami nieostrymi i niezdefiniowanymi w ustawie, dlatego też każdorazowo dłużnik w przypadku składania wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej powinien szczegółowo uzasadnić fakt zaistnienia takich przesłanek. Przedstawienie odpowiedniej argumentacji (np. choroba, wskazanie dochowania należytej staranności, podejmowania kroków w celu  poprawy sytuacji firmy, przedstawienia braku zapłaty należności ze strony wierzycieli spółki jako podstawowej przyczyny trudności firmy, niezawinionej utraty źródeł zarobkowania, itp.) może być przydatne w przekonaniu Sądu, że względy słuszności i humanitaryzmu przemawiają za ogłoszeniem upadłości konsumenckiej byłego lub obecnego członka zarządu, pomimo wcześniejszego braku złożenia terminowego wniosku o ogłoszenie upadłości samej spółki. Pamiętać jednak należy, że w orzecznictwie ugruntował się pogląd, że już np. brak wiedzy odnośnie obowiązków dotyczących zgłoszenia upadłości spółki wcale nie zwalnia członka zarządu od obowiązku złożenia w odpowiednim czasie takiego wniosku.

Ocena spełnienia tych przesłanek i całej sytuacji zależy jednak każdorazowo od Sądu, niewątpliwie jednak nowe przepisy dotyczące upadłości konsumenckiej są znacznie korzystniejsze dla dłużników i jeżeli jest taka możliwość – warto z nich skorzystać. Ogłoszenie upadłości konsumenckiej pozwala na umorzenie posiadanych zobowiązań, a przy tym nie ma już wymogu posiadania środków na zaspokojenie kosztów tego postępowania (w przypadku braku takich środków, koszty są pokrywane przez Skarb Państwa).